डाव्या मांडीवर अष्टसिद्धिंपैकी ‘सिद्धलक्ष्मी’ विराजमान असलेल्या श्रीगणेशाचे कोकण किनारपट्टीवरील गुहागर
तालुक्यातील हेदवी येथील ‘श्रीदशभुजलक्ष्मीगणेश’ हे पेशवेकालिन दुर्मिळ व एकमेवाद्वितीय स्वरूप गणेशभक्तांना आकर्षित
करते. तीन बाजूंनी डोंगर आणि एका बाजूला समुद्राने वेढलेल्या हेदवीतील या
लक्ष्मीगणेश मंदिराच्या परिसरात गेल्यावर मनाला एक शांतता लाभते. मंदिराचा
पूर्वेतिहास फारसा उपलब्ध नसल्याने या मंदिराला काही कथांचेही वलय मिळाले आहे.
सुमारे साडेतीनशे वर्षांपूर्वी तत्कालीन पेशव्यांनी एका मंदिरात
स्थापना करण्यासाठी खास काश्मीरहून ही मूर्ती मागवली होती. मात्र ती ठरलेल्या
वेळेत न आल्यामुळे नियोजित मंदिरात दुसऱ्याच मूर्तीची प्रतिष्ठापना करण्यात आली.
काश्मीरहून आलेली मूर्ती गणेशाचे उपासक आणि तीर्थाटन करून धर्मप्रबोधनाचे कार्य
करणाऱ्या केळकरस्वामी नामक गणेशभक्ताकडे देण्यात आली. एका कथेनुसार, याच दरम्यान पुण्याच्या एका जहागीरदाराला केळकरस्वामींच्या
कृपाशीर्वादाने पुत्र झाला होता. त्यांनी केळकरस्वामींना मंदिर बांधण्यासाठी अमाप
धन दिले. धन व मूर्ती घेऊन केळकरस्वामी हेदवी या आपल्या जन्मगावी आले आणि त्यांनी
मंदिर बांधले.
दुसऱ्या एका कथेनुसार पेशव्यांच्या द्रव्य सहाय्यातूनच हे मंदिर
बांधले गेले. ही वैशिष्टय़पूर्ण मूर्ती स्वामींना दिलेल्या दृष्टांतानुसार घडवलेली
आहे. दोन फूट उंचीच्या आसनावर साडेतीन फूट उंचीची शुभ्रधवल संगमरवरी मूर्ती
विराजमान आहे. या मूर्तीला दहा हात असून डाव्या मांडीवर अष्टसिद्धिंपैकी एक ‘सिद्धलक्ष्मी’ बसलेली आहे.
उजव्या वरच्या पहिल्या हातात चक्र, दुसऱ्यात
त्रिशूळ, तिसऱ्यात धनुष्य, चौथ्या हातात
गदा व पाचव्या आशीर्वादाच्या हातात महाळुंग फळ आहे. डाव्या बाजूच्या पहिल्या हातात
कमळ, दुसऱ्यात पाश, तिसऱ्यात
नीलकमळ, चौथ्या हातात दात (रतन) व पाचव्या हातात धान्याची कोंब आहे. सोंडेत
अमृतकुंभ अर्थात कलश दिसतो. गळ्यात नागयज्ञोपवीत आहे. या गणेशमूर्तीच्या पुढय़ात एक
तांब्याची मूर्ती आहे. त्या मूर्तीवर षोडशोपचार केले जातात. त्यापुढे पादुका असून
त्यावर शेंदूर वाहिला जातो. गाभाऱ्यात मोक्याच्या ठिकाणी आरसे बसवल्याने
मूर्तीवरील कोरीवकाम पाहता येते. गाभाऱ्यात कुठेही उभे राहिले तरी मूर्ती
आपल्याकडे पाहत असल्याप्रमाणे त्रिमितीय नेत्ररचना आहे.
नेपाळमध्ये अशा स्वरूपाच्या मूर्ती आहेत. पूर्वी भारतात अशा
शस्त्रसज्ज मूर्ती पूजायचा अधिकार केवळ सेनानेतृत्व करणाऱ्या सेनापतीस असे.
संपूर्ण पेशवाईत अशा तीन-चार मूर्ती तयार करण्यात आल्या होत्या. मंदिराभोवती
किल्ल्याची आठवण करून देणारा तट, वैशिष्टय़पूर्ण
दगडी दीपमाळ, सुंदर फुलांचा बगीचा, मंदार, शमी, आम्रवृक्ष, कळसाचा व
घुमटाचा आकार एकूणच हिरव्या-निळ्या पाश्र्वभूमीवरील गुलाबी रंगाचं प्राधान्य
असलेले हे मंदिर अनेक अर्थाने महत्त्वाचं आहे. सन १९९५ पर्यंत हा सारा जंगलमय
दुर्लक्षित परिसर काकासाहेब जोगळेकर व शंभू महादेव हेदवकर यांनी प्रयत्नपूर्वक सन
१९५६ मध्ये जीर्णोद्धारित केला आहे. मंदिर गुहागरपासून मोडकाआगर- पालशेतमार्गे २४
कि.मी. अंतरावर आहे. तर चिपळूणपासून ५१ कि.मी. अंतरावर आहे.
याच हेदवी गावात आलात तर समुद्रकिनाऱ्यावर ‘समुद्रघळ’ नामक निसर्गनवल
पाहण्यासारखे आहे. उमामहेश्वराच्या मंदिरामागे काळ्याकभिन्न खडकात एक भेग पडली
असून भरतीचे पाणी वेगाने आत शिरून निर्माण होणारा जलस्तंभ पाहणे केवळ अविस्मरणीय
आहे.
धीरज वाटेकर
 |
| हेदवी गणेश मंदिर |
 |
| दैनिक लोकसत्ता (मुंबई वृत्तांत) सप्टेंबर २०१० |
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा